[ Pobierz całość w formacie PDF ]
w taki sposób, iżby można było powiedzieć, że gdy kroczy ulicą, to kamienie,
87
które omija, poruszają się, ponieważ zmieniają swoją odległość od jego
stóp? Mnie się wydaje, że chociaż ruch zawiera w sobie ideę relacji między
jedną rzeczą a drugą, to jednak nie jest konieczne, aby każdy z członów tej
relacji był przez nią określany. Podobnie jak człowiek może myśleć o czymś,
co nie myśli, tak ciało może się zbliżać czy oddalać od innego ciała, które się
nie porusza.
114. Tak jak można w różny sposób zdefiniować dane miejsce, tak też
różnie można określić rozpatrywany w relacji do tego miejsca ruch. O kimś,
kto płynie statkiem, można powiedzieć, że pozostaje w spoczynku względem
pokładu, ale porusza się względem lądu. Może się też poruszać jednocześnie
ku zachodowi względem jednego, a ku wschodowi względem innego
miejsca. Na co dzień, określając położenie jakiegoś ciała, ludzie nigdy
nie wybiegają myślą poza Ziemię i to, co pozostaje względem niej w spoczynku,
uważają za takie w sensie absolutnym. Ale uczeni, sięgając myślą
znacznie szerzej i posiadając właściwsze pojęcie o tym, jak się rzeczy mają,
stwierdzają, że nawet sama Ziemia się porusza. Aby zatem znalezć jakąś
podstawę dla swoich pojęć, zdają się oni wyobrażać sobie cały świat materialny
jako skończony i jego nieruchome krańce, czyli zewnętrzną powłokę,
uznają za to miejsce, względem którego ustalają prawdziwe właściwości ru-
chu. Jeśli przebadamy dogłębnie nasze własne pojęcia, to przekonamy się,
jak sądzę, że jedynym ruchem absolutnym, którego ideę jesteśmy sobie
w stanie utworzyć, jest taki ruch, który w gruncie rzeczy jest ruchem
względnym, tyle że zdefiniowanym przez nas jako absolutny. Jak już bowiem
zauważyliśmy, ruchu absolutnego, czyli rozpatrywanego poza wszelkimi
zewnętrznymi odniesieniami, w ogóle niepodobna pojąć. Ponadto, wszystkie
własności, przyczyny i skutki wymienione wyżej jako charakterystyczne dla
ruchu absolutnego, można, jeśli się nie mylę, z powodzeniem przypisać ruchowi
względnemu. Jeśli zaś chodzi o to, co się mówi o sile odśrodkowej,
a mianowicie że nie występuje ona w ogóle w przypadku względnego ruchu
88
okrężnego, to nie potrafię dostrzec, aby wynikało to z eksperymentu, który
się przywołuje, aby tego dowieść.1 Uważam bowiem, że w czasie, kiedy użyta
w eksperymencie woda ma rzekomo pozostawać w najszybszym względnym
ruchu, nie porusza się ona wcale, jak to jasno widać na podstawie poprzedniego
artykułu.
115. Aby ciało można było określić jako poruszające się, potrzeba bowiem,
po pierwsze, by zmieniało ono swą odległość, czyli położenie względem
jakiegoś innego ciała, a po wtóre, by oddziaływała na nie powodująca
ową zmianę siła. Jeśli któryś z tych warunków nie jest spełniony, to nie sądzę,
aby można było, pozostając w zgodzie z powszechnym ludzkim rozumieniem
i regułami językowymi, powiedzieć, że takie ciało się porusza. Przyznaję
wprawdzie, iż można pomyśleć, że dane ciało pozostaje w ruchu, gdy
widzimy, jak zmienia się jego odległość od jakiegoś innego ciała, choć nie
oddziałuje na niego żadna siła (i w tym właśnie znaczeniu ruch może być
pozorny). Ale jest to możliwe wyłącznie dlatego, że wyobrażamy sobie, iż
owa siła powodująca zmianę odległości między ciałami oddziałuje na to ciało,
które się porusza. To zaś pokazuje jedynie i nic więcej, że jesteśmy zdolni
mylnie uznać rzecz nieruchomą za pozostającą w ruchu.
116. Z tego, co zostało dotychczas powiedziane, wynika, że filozoficzna
analiza tego, czym jest ruch, nie wskazuje na istnienie absolutnej przestrzeni,
różnej od tej, która jest postrzegana za pomocą zmysłów i w powiązaniu
z ciałami. To zaś, że nie może ona istnieć poza umysłem, można w jasny
sposób stwierdzić na podstawie tych samych zasad, które dowodzą czegoś
podobnego w odniesieniu do wszystkich innych przedmiotów poznania
zmysłowego. A jeśli starannie to rozważymy, to dojdziemy do wniosku, że nie
potrafimy nawet utworzyć idei czystej przestrzeni, wolnej od jakichkolwiek
ciał. Wydaje mi się to, muszę wyznać, zgoła niemożliwe, tak bardzo
abstrakcyjna jest to idea. Kiedy poruszam jakąś częścią mojego ciała, to jeśli ten
(Zob. Philosophiae Naturalis Principia Mathematica, definicja VIII.)
89
ruch jest swobodny i nie czuję oporu, wówczas mówię, że mam do czynienia
z przestrzenią, ale jeśli napotykam opór, wtedy powiadam, że mam do czynienia
z innym ciałem i zależnie od tego, czy ten opór jest mniejszy czy
większy, powiadam, że ta przestrzeń jest mniej lub bardziej czysta. Zatem
kiedy mówię o czystej czy pustej przestrzeni, nie należy przypuszczać, jakoby
termin p r z e s t r z e ń reprezentował ideę niezależną od idei ciała czy
ruchu albo dającą się bez nich pojąć, nawet jeśli istotnie mamy skłonność
brać każdy rzeczownik za reprezentujący jakąś odrębną ideę, którą można
oddzielić od wszystkich innych, co było powodem niezliczonych błędów.
Gdybym więc założył, że cały świat, wyjąwszy moje własne ciało, został
unicestwiony i stwierdził, że pozostaje jeszcze czysta przestrzeń, to nie miałbym
na myśli niczego innego, jak tylko to, że wydaje mi się możliwe, aby
członki mojego ciała poruszały się swobodnie bez jakiegokolwiek oporu, ale
gdyby moje ciało również zostało unicestwione, wówczas nie byłoby żadnego
ruchu, a zatem i przestrzeni. Niektórzy myślą może, że zmysł wzroku
dostarcza im idei czystej przestrzeni, jednakże na podstawie tego, co gdzie
indziej pokazaliśmy, jasno widać, że idei przestrzeni i odległości nie nabywa
się za pośrednictwem tego zmysłu5.
117. Niniejsze wywody zdają się kłaść kres wszystkim sporom i trudnościom
dotyczącym natury czystej przestrzeni, które pojawiły się w środowisku
uczonych. Główną jednak ich zaletą jest to, że uwalniają nas one od
niebezpiecznego dylematu, któremu liczni badacze tego zagadnienia czuli
się zmuszeni stawić czoła, a mianowicie, czy należy uznać, że rzeczywista
przestrzeń jest Bogiem, czy też że istnieje coś poza Bogiem, co jest wieczne,
niestworzone, nieskończone, niepodzielne, niezmienne. Obydwa te poglądy
można słusznie uznać za niedorzeczne i niezwykle szkodliwe. Wiadomo, że [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl rafalstec.xlx.pl
w taki sposób, iżby można było powiedzieć, że gdy kroczy ulicą, to kamienie,
87
które omija, poruszają się, ponieważ zmieniają swoją odległość od jego
stóp? Mnie się wydaje, że chociaż ruch zawiera w sobie ideę relacji między
jedną rzeczą a drugą, to jednak nie jest konieczne, aby każdy z członów tej
relacji był przez nią określany. Podobnie jak człowiek może myśleć o czymś,
co nie myśli, tak ciało może się zbliżać czy oddalać od innego ciała, które się
nie porusza.
114. Tak jak można w różny sposób zdefiniować dane miejsce, tak też
różnie można określić rozpatrywany w relacji do tego miejsca ruch. O kimś,
kto płynie statkiem, można powiedzieć, że pozostaje w spoczynku względem
pokładu, ale porusza się względem lądu. Może się też poruszać jednocześnie
ku zachodowi względem jednego, a ku wschodowi względem innego
miejsca. Na co dzień, określając położenie jakiegoś ciała, ludzie nigdy
nie wybiegają myślą poza Ziemię i to, co pozostaje względem niej w spoczynku,
uważają za takie w sensie absolutnym. Ale uczeni, sięgając myślą
znacznie szerzej i posiadając właściwsze pojęcie o tym, jak się rzeczy mają,
stwierdzają, że nawet sama Ziemia się porusza. Aby zatem znalezć jakąś
podstawę dla swoich pojęć, zdają się oni wyobrażać sobie cały świat materialny
jako skończony i jego nieruchome krańce, czyli zewnętrzną powłokę,
uznają za to miejsce, względem którego ustalają prawdziwe właściwości ru-
chu. Jeśli przebadamy dogłębnie nasze własne pojęcia, to przekonamy się,
jak sądzę, że jedynym ruchem absolutnym, którego ideę jesteśmy sobie
w stanie utworzyć, jest taki ruch, który w gruncie rzeczy jest ruchem
względnym, tyle że zdefiniowanym przez nas jako absolutny. Jak już bowiem
zauważyliśmy, ruchu absolutnego, czyli rozpatrywanego poza wszelkimi
zewnętrznymi odniesieniami, w ogóle niepodobna pojąć. Ponadto, wszystkie
własności, przyczyny i skutki wymienione wyżej jako charakterystyczne dla
ruchu absolutnego, można, jeśli się nie mylę, z powodzeniem przypisać ruchowi
względnemu. Jeśli zaś chodzi o to, co się mówi o sile odśrodkowej,
a mianowicie że nie występuje ona w ogóle w przypadku względnego ruchu
88
okrężnego, to nie potrafię dostrzec, aby wynikało to z eksperymentu, który
się przywołuje, aby tego dowieść.1 Uważam bowiem, że w czasie, kiedy użyta
w eksperymencie woda ma rzekomo pozostawać w najszybszym względnym
ruchu, nie porusza się ona wcale, jak to jasno widać na podstawie poprzedniego
artykułu.
115. Aby ciało można było określić jako poruszające się, potrzeba bowiem,
po pierwsze, by zmieniało ono swą odległość, czyli położenie względem
jakiegoś innego ciała, a po wtóre, by oddziaływała na nie powodująca
ową zmianę siła. Jeśli któryś z tych warunków nie jest spełniony, to nie sądzę,
aby można było, pozostając w zgodzie z powszechnym ludzkim rozumieniem
i regułami językowymi, powiedzieć, że takie ciało się porusza. Przyznaję
wprawdzie, iż można pomyśleć, że dane ciało pozostaje w ruchu, gdy
widzimy, jak zmienia się jego odległość od jakiegoś innego ciała, choć nie
oddziałuje na niego żadna siła (i w tym właśnie znaczeniu ruch może być
pozorny). Ale jest to możliwe wyłącznie dlatego, że wyobrażamy sobie, iż
owa siła powodująca zmianę odległości między ciałami oddziałuje na to ciało,
które się porusza. To zaś pokazuje jedynie i nic więcej, że jesteśmy zdolni
mylnie uznać rzecz nieruchomą za pozostającą w ruchu.
116. Z tego, co zostało dotychczas powiedziane, wynika, że filozoficzna
analiza tego, czym jest ruch, nie wskazuje na istnienie absolutnej przestrzeni,
różnej od tej, która jest postrzegana za pomocą zmysłów i w powiązaniu
z ciałami. To zaś, że nie może ona istnieć poza umysłem, można w jasny
sposób stwierdzić na podstawie tych samych zasad, które dowodzą czegoś
podobnego w odniesieniu do wszystkich innych przedmiotów poznania
zmysłowego. A jeśli starannie to rozważymy, to dojdziemy do wniosku, że nie
potrafimy nawet utworzyć idei czystej przestrzeni, wolnej od jakichkolwiek
ciał. Wydaje mi się to, muszę wyznać, zgoła niemożliwe, tak bardzo
abstrakcyjna jest to idea. Kiedy poruszam jakąś częścią mojego ciała, to jeśli ten
(Zob. Philosophiae Naturalis Principia Mathematica, definicja VIII.)
89
ruch jest swobodny i nie czuję oporu, wówczas mówię, że mam do czynienia
z przestrzenią, ale jeśli napotykam opór, wtedy powiadam, że mam do czynienia
z innym ciałem i zależnie od tego, czy ten opór jest mniejszy czy
większy, powiadam, że ta przestrzeń jest mniej lub bardziej czysta. Zatem
kiedy mówię o czystej czy pustej przestrzeni, nie należy przypuszczać, jakoby
termin p r z e s t r z e ń reprezentował ideę niezależną od idei ciała czy
ruchu albo dającą się bez nich pojąć, nawet jeśli istotnie mamy skłonność
brać każdy rzeczownik za reprezentujący jakąś odrębną ideę, którą można
oddzielić od wszystkich innych, co było powodem niezliczonych błędów.
Gdybym więc założył, że cały świat, wyjąwszy moje własne ciało, został
unicestwiony i stwierdził, że pozostaje jeszcze czysta przestrzeń, to nie miałbym
na myśli niczego innego, jak tylko to, że wydaje mi się możliwe, aby
członki mojego ciała poruszały się swobodnie bez jakiegokolwiek oporu, ale
gdyby moje ciało również zostało unicestwione, wówczas nie byłoby żadnego
ruchu, a zatem i przestrzeni. Niektórzy myślą może, że zmysł wzroku
dostarcza im idei czystej przestrzeni, jednakże na podstawie tego, co gdzie
indziej pokazaliśmy, jasno widać, że idei przestrzeni i odległości nie nabywa
się za pośrednictwem tego zmysłu5.
117. Niniejsze wywody zdają się kłaść kres wszystkim sporom i trudnościom
dotyczącym natury czystej przestrzeni, które pojawiły się w środowisku
uczonych. Główną jednak ich zaletą jest to, że uwalniają nas one od
niebezpiecznego dylematu, któremu liczni badacze tego zagadnienia czuli
się zmuszeni stawić czoła, a mianowicie, czy należy uznać, że rzeczywista
przestrzeń jest Bogiem, czy też że istnieje coś poza Bogiem, co jest wieczne,
niestworzone, nieskończone, niepodzielne, niezmienne. Obydwa te poglądy
można słusznie uznać za niedorzeczne i niezwykle szkodliwe. Wiadomo, że [ Pobierz całość w formacie PDF ]