[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Wynika z tego, że rozum osądza jako godziwe to, co stwierdzasz: Mocą tego, że ten
((poruszyciel)) porusza się, ów ((poruszany)) porusza się również , i to czego, nie mówisz:
Mocą tego, że ów ((poruszany)) się porusza, ten ((poruszyciel)) się porusza . Natomiast
powiadasz: Najpierw ten ((poruszyciel)) musi się poruszać, aby następnie ów ((poruszany))
się poruszał , i nie mówisz: ów ((poruszany)) musi się najpierw poruszać, aby następnie ten
((poruszyciel)) się poruszał . Tego najpierw nie rozumiesz jako najpierw ((w porządku))
czasu, lecz to najpierw ((rozumiesz w porządku)) bytu. Na przykład powiadasz: Trzeba
najpierw, aby istniało 'jedno', a następnie 'dwa'". I nie rozumiesz przez to wcale, że musi być
czas, w którym najpierw istniałoby jedno , a następnie w innym czasie dwa . Lecz godzisz
się, że zawsze jeden i dwa istnieją w tym samym miejscu i w tym samym czasie.
20. Badanie przyczyny i tego, co uprzyczynowane
Każdą rzecz, która istnieje niezależnie od jakiejś określonej rzeczy, a więc gdy
istnienie tej ostatniej pochodzi od niej, nazywamy ((tÄ™ pierwszÄ… rzecz)) przyczynÄ… tej rzeczy
określonej i nazywamy ((tę drugą)) jej skutkiem16. Istnienie tego, co jest częścią jakiejś
rzeczy, nie zależy od tej rzeczy, chociaż jest możliwe, że nie istnieje bez tej rzeczy. Jednak
16
Termin causé tÅ‚umaczymy przez to, co uprzyczynowane , lecz niekiedy - ze wzglÄ™dów stylistycznych -
przez skutek .
27
istnienie tej części nie jest uwarunkowane ((faktem)), że zależy ona od rzeczy i że dzięki niej
bytuje. Lecz ponieważ istnienie tej rzeczy jest dzięki istnieniu ((tej części)), nie może więc
się zdarzyć, aby istnienie części zależało od istnienia tej rzeczy, gdyż ta rzecz przez swoją
istotę jest pózniejsza od istnienia części. W konsekwencji, wszystko to, co jest częścią bytu
jakiejÅ› rzeczy, jest przyczynÄ… tej rzeczy.
Otóż przyczyna jest dwojakiego porządku: pierwsza znajduje się w istocie skutku i jest
jego częścią; druga jest na zewnątrz istoty skutku i w ogóle nie stanowi jego części.
A) Przyczyna, która jest w istocie skutku, pojawia się tylko w dwóch wypadkach:
1) Albo fakt jej istnienia w myśli nie wymaga istnienia skutku w akcie, lecz w
możności: na przykład drzewo w odniesieniu do krzesła, ponieważ gdy drzewo istnieje, to
nie jest konieczne, aby krzesło istniało w akcie, lecz jest konieczne, aby ono istniało w
możności, gdyż jest podłożem formy krzesła.
2) Albo fakt jej istnienia w myśli wymaga istnienia skutku. Inaczej mówiąc, od
momentu, w którym pomyślisz, że ((przyczyna)) istnieje w świecie, wymaga to, aby skutek
istniał, tak jak ((na przykład)) forma krzesła. Nazywa się pierwszą ((A 1)): przyczyną
materialnÄ…, a drugÄ… ((A 2)): przyczynÄ… formalnÄ….
B) Jeżeli chodzi o przyczynę, która jest zewnętrzna wobec rzeczy, to jest ona albo
przyczyną, dla której rzecz istnieje, albo nie jest ona przyczyną, dla której rzecz istnieje, lecz
((jest)) przyczyną przez którą rzecz istnieje. Pierwszą przyczynę nazywa się przyczyną,
celową (na przykład dach, który jest przyczyną ((celową)) domu, ponieważ gdyby nie było
przyczyny dachu, nie byłoby domu). Przyczynę drugą nazywa się przyczyną sprawczą (na
przykład architekt dla domu).
Właśnie cel sprawia przyczynowanie wszystkich przyczyn, ponieważ gdyby forma
celowa nie istniała w umyśle architekta, nie byłby on architektem i nie działałby, a forma
domu nie przeszłaby do istnienia i nie ujawniłby się materialny element domu. A więc,
przyczynÄ… wszystkich przyczyn jest cel , tam gdzie znajduje siÄ™ cel .
Dla każdego działającego, który widzi cel swego aktu, jest ważne, aby byt i niebyt tego
celu nie były tym samym, ponieważ gdyby one były tym samym, cel nie byłby celem. W
rezultacie to, czego byt i niebyt byłyby tym samym, nie miałoby żadnego atutu w daniu
pierwszeństwa swemu bytowi przed swoim niebytem. Wszystko to, co byłoby takie, nie
byłoby celem. ((W rezultacie)) pytanie: Dlaczego działający to uczynił jest konieczne,
ponieważ od momentu, gdy byt jest równy niebytowi, nie ma miejsca do dania
pierwszeństwa działaniu przed niedziałaniem w ogóle , gdyż istota celu polega na tym, ze
28
powoduje pierwszeństwo bytu przed niebytem. Wszystko to, co ma cel, zawiera rzecz, przez
którą jego byt jest lepszy. Stąd zewnętrznie wobec istoty ((istoty wszystkie tego, co ma cel))
znajduje się rzecz, przez którą staje się ono bardziej godne i bardziej wykończone. W
rezultacie przez samą swoją istotę nie jest ono jeszcze wykończone. Jeśli ktoś mówi, że
przewaga celu jest dla innej rzeczy, pytanie Dlaczego? pozostaje aktualne. W rezultacie,
jeśli jakaś rzecz jest korzystna dla innej:
1) jej celem jest, aby była korzystna,
2) lub nie; ((w tym drugim wypadku)), aby rzecz była korzystna dla drugiej lub nie,
jest tym samym,
3) albo ((jeszcze)) jest lepsze, aby ((rzecz)) była korzystna ((dla drugiej)).
Jeśli jest tym samym ((aby rzecz była korzystna dla drugiej lub nie była korzystna)),
nie wykrywamy celu w fakcie bycia korzystnym. W wypadku jednak pierwszeństwa,
wypadek, gdy rzecz daje korzyść, jest bardziej godny ((niż wypadek, który nie daje
korzyści)). Lecz jeżeli ((rzecz)) nie daje korzyści, nie spełni ona aktu korzystniejszego i nie
stanie się ((rzeczą)) najbardziej ukończoną i najbardziej godną. I będzie tam błąd i brak. Tak
więc, dla każdej przyczyny, która ma cel, celem jest to, co ją czyni czymś wykończonym.
Może się zdarzyć, że jest przyczyna, której istota jest taka, że pochodzi z niej skutek, lecz nie
ze względu na cel, którego ((ta rzecz)) szuka. Ta przyczynowość przekracza dlaczego i cel.
Przyczyna jest dwóch, rodzajów: jedna rzeczywista, druga pozorna. Ta druga jest
przyczyną, która nie powoduje działania ((głównego)), ale jednak powoduje działanie, które
przygotowuje działanie innej przyczyny. Ktoś na przykład zabiera kolumnę podtrzymującą [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl rafalstec.xlx.pl
Wynika z tego, że rozum osądza jako godziwe to, co stwierdzasz: Mocą tego, że ten
((poruszyciel)) porusza się, ów ((poruszany)) porusza się również , i to czego, nie mówisz:
Mocą tego, że ów ((poruszany)) się porusza, ten ((poruszyciel)) się porusza . Natomiast
powiadasz: Najpierw ten ((poruszyciel)) musi się poruszać, aby następnie ów ((poruszany))
się poruszał , i nie mówisz: ów ((poruszany)) musi się najpierw poruszać, aby następnie ten
((poruszyciel)) się poruszał . Tego najpierw nie rozumiesz jako najpierw ((w porządku))
czasu, lecz to najpierw ((rozumiesz w porządku)) bytu. Na przykład powiadasz: Trzeba
najpierw, aby istniało 'jedno', a następnie 'dwa'". I nie rozumiesz przez to wcale, że musi być
czas, w którym najpierw istniałoby jedno , a następnie w innym czasie dwa . Lecz godzisz
się, że zawsze jeden i dwa istnieją w tym samym miejscu i w tym samym czasie.
20. Badanie przyczyny i tego, co uprzyczynowane
Każdą rzecz, która istnieje niezależnie od jakiejś określonej rzeczy, a więc gdy
istnienie tej ostatniej pochodzi od niej, nazywamy ((tÄ™ pierwszÄ… rzecz)) przyczynÄ… tej rzeczy
określonej i nazywamy ((tę drugą)) jej skutkiem16. Istnienie tego, co jest częścią jakiejś
rzeczy, nie zależy od tej rzeczy, chociaż jest możliwe, że nie istnieje bez tej rzeczy. Jednak
16
Termin causé tÅ‚umaczymy przez to, co uprzyczynowane , lecz niekiedy - ze wzglÄ™dów stylistycznych -
przez skutek .
27
istnienie tej części nie jest uwarunkowane ((faktem)), że zależy ona od rzeczy i że dzięki niej
bytuje. Lecz ponieważ istnienie tej rzeczy jest dzięki istnieniu ((tej części)), nie może więc
się zdarzyć, aby istnienie części zależało od istnienia tej rzeczy, gdyż ta rzecz przez swoją
istotę jest pózniejsza od istnienia części. W konsekwencji, wszystko to, co jest częścią bytu
jakiejÅ› rzeczy, jest przyczynÄ… tej rzeczy.
Otóż przyczyna jest dwojakiego porządku: pierwsza znajduje się w istocie skutku i jest
jego częścią; druga jest na zewnątrz istoty skutku i w ogóle nie stanowi jego części.
A) Przyczyna, która jest w istocie skutku, pojawia się tylko w dwóch wypadkach:
1) Albo fakt jej istnienia w myśli nie wymaga istnienia skutku w akcie, lecz w
możności: na przykład drzewo w odniesieniu do krzesła, ponieważ gdy drzewo istnieje, to
nie jest konieczne, aby krzesło istniało w akcie, lecz jest konieczne, aby ono istniało w
możności, gdyż jest podłożem formy krzesła.
2) Albo fakt jej istnienia w myśli wymaga istnienia skutku. Inaczej mówiąc, od
momentu, w którym pomyślisz, że ((przyczyna)) istnieje w świecie, wymaga to, aby skutek
istniał, tak jak ((na przykład)) forma krzesła. Nazywa się pierwszą ((A 1)): przyczyną
materialnÄ…, a drugÄ… ((A 2)): przyczynÄ… formalnÄ….
B) Jeżeli chodzi o przyczynę, która jest zewnętrzna wobec rzeczy, to jest ona albo
przyczyną, dla której rzecz istnieje, albo nie jest ona przyczyną, dla której rzecz istnieje, lecz
((jest)) przyczyną przez którą rzecz istnieje. Pierwszą przyczynę nazywa się przyczyną,
celową (na przykład dach, który jest przyczyną ((celową)) domu, ponieważ gdyby nie było
przyczyny dachu, nie byłoby domu). Przyczynę drugą nazywa się przyczyną sprawczą (na
przykład architekt dla domu).
Właśnie cel sprawia przyczynowanie wszystkich przyczyn, ponieważ gdyby forma
celowa nie istniała w umyśle architekta, nie byłby on architektem i nie działałby, a forma
domu nie przeszłaby do istnienia i nie ujawniłby się materialny element domu. A więc,
przyczynÄ… wszystkich przyczyn jest cel , tam gdzie znajduje siÄ™ cel .
Dla każdego działającego, który widzi cel swego aktu, jest ważne, aby byt i niebyt tego
celu nie były tym samym, ponieważ gdyby one były tym samym, cel nie byłby celem. W
rezultacie to, czego byt i niebyt byłyby tym samym, nie miałoby żadnego atutu w daniu
pierwszeństwa swemu bytowi przed swoim niebytem. Wszystko to, co byłoby takie, nie
byłoby celem. ((W rezultacie)) pytanie: Dlaczego działający to uczynił jest konieczne,
ponieważ od momentu, gdy byt jest równy niebytowi, nie ma miejsca do dania
pierwszeństwa działaniu przed niedziałaniem w ogóle , gdyż istota celu polega na tym, ze
28
powoduje pierwszeństwo bytu przed niebytem. Wszystko to, co ma cel, zawiera rzecz, przez
którą jego byt jest lepszy. Stąd zewnętrznie wobec istoty ((istoty wszystkie tego, co ma cel))
znajduje się rzecz, przez którą staje się ono bardziej godne i bardziej wykończone. W
rezultacie przez samą swoją istotę nie jest ono jeszcze wykończone. Jeśli ktoś mówi, że
przewaga celu jest dla innej rzeczy, pytanie Dlaczego? pozostaje aktualne. W rezultacie,
jeśli jakaś rzecz jest korzystna dla innej:
1) jej celem jest, aby była korzystna,
2) lub nie; ((w tym drugim wypadku)), aby rzecz była korzystna dla drugiej lub nie,
jest tym samym,
3) albo ((jeszcze)) jest lepsze, aby ((rzecz)) była korzystna ((dla drugiej)).
Jeśli jest tym samym ((aby rzecz była korzystna dla drugiej lub nie była korzystna)),
nie wykrywamy celu w fakcie bycia korzystnym. W wypadku jednak pierwszeństwa,
wypadek, gdy rzecz daje korzyść, jest bardziej godny ((niż wypadek, który nie daje
korzyści)). Lecz jeżeli ((rzecz)) nie daje korzyści, nie spełni ona aktu korzystniejszego i nie
stanie się ((rzeczą)) najbardziej ukończoną i najbardziej godną. I będzie tam błąd i brak. Tak
więc, dla każdej przyczyny, która ma cel, celem jest to, co ją czyni czymś wykończonym.
Może się zdarzyć, że jest przyczyna, której istota jest taka, że pochodzi z niej skutek, lecz nie
ze względu na cel, którego ((ta rzecz)) szuka. Ta przyczynowość przekracza dlaczego i cel.
Przyczyna jest dwóch, rodzajów: jedna rzeczywista, druga pozorna. Ta druga jest
przyczyną, która nie powoduje działania ((głównego)), ale jednak powoduje działanie, które
przygotowuje działanie innej przyczyny. Ktoś na przykład zabiera kolumnę podtrzymującą [ Pobierz całość w formacie PDF ]